'Die kleine dingen maken een enorm verschil.'

Het is aftellen naar donderdag 29 april, de dag van het online PREZO-event. Op de afspraak onder meer? Schoon volk als Knack-journaliste Ann Peuteman, die 2 bejubelde boeken schreef rond ouder worden. In 2019 kwam ‘Grijsgedraaid: Waarom we bang moeten zijn om oud te worden’, in 2020 volgde ‘Verplant: Waarom het heerlijk wonen kan zijn in het woonzorgcentrum’. Ann is sociaal expert bij Knack en dat voel je in elke vezel: ze schrijft niet vanuit een ivoren toren, wel vanuit haar hart.

Ongemakkelijk ouder worden

Als journaliste interviewde Ann al veel ouderen: ‘Oud-politici of opiniemakers, mensen die toevallig de 70 of 80 voorbij waren. In het nagesprek vertelden ze me vaak dingen die bleven hangen, die begonnen te wringen. Ik denk aan de intussen overleden Fons Verplaetse, eregouverneur van de Nationale Bank. Toen hij zijn heup brak en naar het revalidatiecentrum moest zeiden ze ‘dag Fons’, terwijl hij liever als mijnheer Verplaetse werd aangesproken. Pas na een week onderhandelen kwam er een compromis uit de bus. Als oud-ministers en oud-gouverneurs daar al mee geconfronteerd worden, wat gaat dat dan zijn voor ons, voor Jan met de pet?’ 

Ann ziet een cruciaal kantelpunt in het ouder worden: ‘Rond je 80^e, als je plots niet meer meekan en zorgafhankelijk wordt, is dat jarenlang opgebouwde respect plots weg. Het gros van de WZC-bewoners geeft aan dat hun mening het voorbije jaar geen enkele keer werd gevraagd. Voor iemand als ik, die zoveel meningen heeft, is dat een beangstigend vooruitzicht. Daarom ging ik op zoek naar manieren om het tij te keren, tegen de tijd dat ikzelf de 80 voorbij ben. Eerst schreef ik daar vaak over in Knack, maar ik kon ons blad natuurlijk niet volschrijven, dus drong een boek zich op. Dat werd Grijsgedraaid, terwijl Verplant in het verlengde lag en zich focuste op de residentiële ouderenzorg.’

De bewoners aan het woord

De inspiratie kwam uit tientallen diepgaande gesprekken met bewoners: ‘Het is belangrijk om vanuit de ouderen te vertrekken. Over het algemeen wordt het debat over hun hoofden gevoerd, zelfs na corona. Oud-politica Paula D’Hondt, nu in de negentig, zei dat ze geen leeftijdsgenoten kende die niet goed worden verzorgd. Ze krijgen goed te eten, alle hulp bij het wassen en kleden, maar daar wordt een mens dus niet gelukkig van. Corona heeft dat iets verbeterd, maar elke discussie over de kwaliteit van ouderenzorg gaat over hetzelfde. Is er genoeg personeel, zijn er genoeg handen aan het bed…? Nu: er zijn niet genoeg handen aan het bed en dat moet ook veranderen. Maar dat is maar het begin.' 

We kijken te veel naar de fysieke zorg en te weinig naar de rest, vindt Ann: ‘We gaan er veel te veel vanuit dat iemand die aan het eind van zijn leven staat, het zo comfortabel mogelijk moet worden gemaakt. Eigenlijk zien we dat graag voor ons, oma in een makkelijke stoel glimlachend voor het raam, met een dekentje over haar knieën. We willen die erg beschermen tegen alles. Maar vragen we haar wat ze nog in het leven wil? En hoe we kunnen helpen om dat nog uit het leven te halen? Roger Lybaert, een tachtiger die bekend werd nadat ik hem interviewde voor Verplant, vond het niet kunnen dat hij andere bewoners plots niet meer zag. Behalve dan in een overlijdensberichtje op hun verdieping. Intussen kreeg hij een stilteplek om hen te herdenken en leidt hij nieuwe bewoners zelf enthousiast rond.’ 

Confronterende oorzaken, inspirerende alternatieven

Er zijn veel meer signalen dat het anders kan: ‘Veel WZC’s proberen het anders te doen met vallen en opstaan. En dat zit vaak in heel kleine dingen. Het is alleen hallucinant dat veel huizen elkaars good practices niet eens kennen. Ik krijg altijd heel boze brieven als ik iets positiefs schrijf over de ouderenzorg, waaronder eentje die ik in Verplant zette: ‘Mevrouw, wijs mij een WZC waar ik tot 1 uur ’s nachts kan lezen zoals ik hier doe, waar ik kan uitslapen, waar ik douche als ik daar zin in heb…’ Dus daar draait het ook om: een stuk van je eigenheid behouden, dat eigen ritme ook.’

De uitdagingen zijn talrijk maar niet onmogelijk: ‘Het vraagt een billijke bezetting en genoeg variatie in het personeel, de opleidingen en de invalshoeken. Plus natuurlijk mensen die dat trekken, naast het loslaten van de strikte hiërarchie. Zodat je bewoners meer kunnen blijven wie ze altijd zijn geweest, voor zover ze hun eigen leven in handen kunnen houden. Het hoeft dus zeker geen revolutie te worden maar het moet wel snel gaan, want mensen wonen 1,5 tot 2,5 jaar in een WZC.'

Afscheid nemen, wijsheid meenemen

Ann is kritisch maar ziet de toekomst positief tegemoet: ‘Toen Grijsgedraaid in de winkel lag waren heel veel getuigen er al niet meer: ik heb afscheid moeten nemen van goede vrienden als Lutgart Simoens. Toch ben ik hoopvol. Door de coronacrisis bijvoorbeeld merkten veel woonzorgcentra dat kleinschaligheid met die cohortes wel werkt. Ik hoorde bewoners zeggen dat ze hun zorgkundigen pas echt leerden kennen tijdens die crisis.’

Interview Denny Coussement, maart 2021

29 april nadert: de dag van ons allereerste PREZO-event. Online, maar samen op de eerste rij. En met een indrukwekkend aanbod: een krachtige keynote met Ann Peuteman, interactieve inhoudelijke workshops met onze PREZO-coaches en een flinke update rond het PREZO-platform en onze bruisende community. Wees er straks bij en schrijf je snel in.